Ngày rằm tháng giêng âm lịch là tết Nguyên
Tiêu một trong những ngày tết truyền thống, cũng là ngày cuối trong cả dịp Tết
Xuân.
Tết Nguyên Tiêu cũng
gọi là Nguyên Tịch, Nguyên Dạ còn gọi là tết Thượng Nguyên. Đêm rằm tháng giêng
là đêm trăng tròn đầu tiên trong năm mới theo Âm lịch. Đêm hôm đó, trong dân
gian TQ từ trước đến nay đều có tập trước treo hoa đăng, vì vậy Tết Nguyên Tiêu
còn gọi là tết “Hoa Đăng”.
Ngắm đèn ăn bánh trôi là hai phong tục chính
trong ngày tết Nguyên Tiêu của người Trung Quốc. Vậy tại sao Tết Nguyên Tiêu
lại treo đèn ? nghe nói, năm 180 trước Công nguyên, vua Hán Văn- nhà vua đời Tây
Hán của TQ được lên ngôi đúng vào ngày rằng tháng giêng. Để chúc mừng, nhà vua
Hán Văn quyết định lấy ngày rằm tháng giêng là ngày hội Hoa Đăng. Hàng năm vào
tối ngày rằm tháng giêng, nhà vùa đều ra khỏi cung để đi dạo cùng chung vui với
người dân. Ngày hôm đó, nhà nào nhà nấy, trên khắp các ngả đường, thôn xóm đều
treo đủ các loại đèn với muôn hình nghìn vẻ để mọi người thưởng thức. Đến năm
104 trước công nguyên, tết Nguyên Tiêu đã chính thức trở thành ngày tết lớn của
nhà nước. Quyết định này, khiến quy mô của ngày tết Nguyên Tiêu được mở rộng
hơn nữa. Theo quy định, ở những nơi công cộng và nhà nào nhà nấy đều phải chăng
đèn kết hoa, nhất là những khu phố đông đúc và trung tâm văn hóa phải tổ chức
hội Hoa Đăng, triển lảm Hoa Đăng rất long trọng; Già trẻ gái trai đi xem hoa
Đăng , đoán câu đối trên Hoa đăng, múa đèn Rồng thâu đêm v,v, về sau năm nào
cũng vậy, dần dần thành thói quen và truyền từ đời này sang đời khác. Theo ghi
chép, năm 713 trước công nguyên, ở kinh thành Trường An trong đời nhà Đường đã
làm “núi đèn” rất lớn cao khoảng 7 mét, với hơn 50 nghìn các loại đèn màu.
Những đèn màu trong ngày tết Nguyên Tiêu,
thường làm bằng giấy màu sặc sỡ, với đủ các tạo hình như non nước, các kiến
trúc, các nhân vật, Hoa cỏ, chim muông v,v,trong đó đèn ngực bay là có đặc sắc
của TQ nhất. Đèn ngực bay là một trò chơi, nghe nói đã hơn một nghìn năm lịch
sử. Trong đèn này có lắp một bánh xe, khi thắp chiếc nến trong trong đèn, thì
nhiệt độ lên cao khiến cho bánh xe quay, qua đó đẩy con ngựa giấy trên bánh xe
chạy. Bóng ngựa hiện lên chụp đèn, nhìn từ bên ngoài như thấy ngực đang phi
nược đại, trông rất sống động.
Tết Nguyên Tiêu ăn bánh trôi cũng là một tập
tục lớn. Vào khoảng đời nhà Tống (năm 960 công nguyên cho đến năm 1279 công
nguyên), khi ăn tết này, trong dân gian bắt đầu thịnh hành một loại thức ăn mới
lạ. Nhân bằng các loại hoa quả, bên ngoài lấy bột gạo nếp gói thành từng viên
tròn, rồi nấu chín, ăn thơm ngon, ngon miệng. Về sau gọi là “bánh trôi”. Bánh
trôi phát triển đến tận ngày nay, phong vị bánh trôi của mỗi địa phương cũng
không giếng nhau.
Trong ngày tết Nguyên Tiêu, ngoài ngắm đèn,
ăn bánh trôi, còn có rất nhiều hoạt động vui chơi giải trí khác như diễu hành,
múa lân sư rồng…
Tết Nguyên Tiêu của
người Việt Nam:
Phật giáo trong hơn
ngàn năm du nhập vào Việt Nam đã gắn kết các phong tục văn hóa của Việt. Rằm
tháng giêng không phải là một ngoại lệ, từ một ngày lễ hội xa lạ có nguồn gốc
từ Trung Hoa đã biến đổi thành một ngày Tết mang bản sắc rất riêng của người
dân Việt thấm nhuần Phật pháp. Rằm tháng giêng làm một trong 4 ngày rằm lớn
trong năm mà người Việt đặc biệt là Phật tử thường viếng chùa lễ Phật cầu gia
đạo bình an, phong điều vũ thuận, quốc thái dân an. So với rằm tháng Tư (Phật
đản) và rằm tháng Bảy (Vu Lan) thì rằm tháng giêng không quan trọng bằng.
Do rằm tháng giêng trùng
hợp với lễ Thượng nguyên và Tết Nguyên tiêu trong dân gian, đồng thời ngày này
là rằm đầu tiên của năm mới, thời điểm thích hợp nhất để cầu nguyện an lành cho
cả năm, nên thu hút sự tham gia đông đảo của giới Phật tử và toàn thể dân
chúng. Thành ngữ “Lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng Giêng” đã nói lên tầm
quan trọng của hội rằm tháng Giêng trong tâm thức người Việt
Đối với hầu hết các
chùa Việt, trọng tâm của hội rằm tháng Giêng là lễ cầu quốc thái dân an, cầu
nguyện an lành, khỏe mạnh, no đủ, thịnh vượng và phát triển cho bá tánh và đất
nước. Vì thế, ngày càng đông người đến chùa, lễ Phật, cầu nguyện trong hội rằm
tháng Giêng là một tín hiệu tốt, thể hiện rõ nét tinh thần “Đạo pháp và Dân
tộc”. Khi chùa chiền được tự do sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, được sửa chữa
trùng tu to đẹp khang trang cùng với sự quan tâm khôi phục các lễ hội văn hóa
truyền thống dân tộc của các cấp chính quyền và nhất là ý thức tìm về những giá
trị sống của tổ tiên thông qua các lễ hội văn hóa của nhân dân được đánh thức,
thì việc tham dự đông đảo các lễ hội như hội rằm tháng Giêng là điều bình
thường.
Khá nhiều chùa chiền
nhân dịp tết Nguyên Tiêu đã lập đàn Dược Sư, tụng kinh Dược Sư trong suốt tháng
Giêng (hoặc từ mùng 8 đến rằm tháng Giêng), khuyến khích Phật tử tham gia tụng
niệm rồi phục nguyện hồi hướng công đức an lành cho Phật tử. Thiết nghĩ, đây
cũng là một cách tu tập, cầu nguyện có hiệu quả nhất để đem lại phước báo an
lành như mong cầu của mọi người trước thềm năm mới.
